Ψηφιακός καπιταλισμός και εργασία στον αστερισμό της πανδημίας – Πρόλογος της έκδοσης

Με το ανά χείρας βιβλίο οι εκδόσεις Α/συνεχεια ευελπιστούν να συμβάλουν στην κατανόηση και ανάλυση της πολύμορφης και πολυδυναμικής σύγχρονης πραγματικότητας, την ώρα ακριβώς που, αναμφίβολα, βρισκόμαστε σε μια κομβική στιγμή της εξέλιξης των κοινωνικών σχέσεων και σημαντικότατων αλλαγών και αναδιαρθρώσεων του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Για την αντιμετώπιση των πιο κρίσιμων, έως θεμελιακών ζητημάτων, ο καπιταλισμός, ως οικονομικό και πολιτικό σύστημα, από τη μια επεξεργάζεται «λύσεις» και νέα παραγωγικά-εργασιακά μοντέλα για την αντιμετώπιση μιας βαθιάς, έως δομικής κρίσης, που μπλοκάρει την ανεμπόδιστη αυτοαξιοποίησή του σε ικανοποιητικούς βαθμούς και ρυθμούς. Από την άλλη, έχει να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη σημασία και ένταση μιας βαθύτατης απονομιμοποίησής του μέσα στους χώρους της ζωντανής εργασίας, στους λαούς, στις κοινωνίες, στις υποτελείς τάξεις και στρώματα.

Ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε επιχειρηματικούς ομίλους, ιδιαίτερα χρηματιστικούς, συνδυάζεται αδιάσπαστα με τον ανταγωνισμό σε γεωπολιτικό επίπεδο, για την ηγεμονία και την κυριαρχία σε διευρυμένους οικονομικά και πολιτικά χώρους. Συνδυάζεται επίσης με την ανάγκη διαχείρισης και υποταγής της συντριπτικής πλειοψηφίας των κατοίκων του πλανήτη σε κανόνες, πρότυπα και σύμβολα της καπιταλιστικής πραγματικότητας. Ο συνδυασμός αυτός έχει οδηγήσει –μετά από πολλές αναστατώσεις, οικονομικές κρίσεις, πολιτικά γεγονότα, πολέμους και εξεγέρσεις– στον σημερινό συσχετισμό και σχεδιασμό, που παίρνουν ορισμένες κωδικές ονομασίες. Ο «ψηφιακός καπιταλισμός», η «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση», η «μεγάλη επανεκκίνηση», η «μετάβαση στην πράσινη οικονομία» είναι μερικές από τις βασικότερες ονομασίες που αγκαλιάζουν ή περιγράφουν διαδικασίες σε εξέλιξη, στόχους και προσανατολισμούς του κεφαλαίου στην παρούσα φάση. Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι βρισκόμαστε στην καρδιά μιας «μετάβασης» κι ότι συντελούνται αλλαγές και τροποποιήσεις –θα λέγαμε μεγάλες αναστατώσεις– σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, ακόμα και της ευρισκόμενης υπό καπιταλιστική λεηλασία σχέσης ανθρώπου και φύσης. Εάν αυτές οι αλλαγές και τροποποιήσεις δεν αναλυθούν και εκτιμηθούν από κριτική εναλλακτική σκοπιά, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ουσιαστικά. Εκτός εάν οι προαναφερθείσες ανατροπές θεωρηθούν ως «κοινωνικο-πολιτικά ουδέτερες» και «ιστορικά αναπότρεπτες», οπότε απλώς θα επιδιώκεται ο μετριασμός των αρνητικών τους επιπτώσεων. Καταλήγοντας, τελικά, στην επίκληση του γνωστού «πάντα η ιστορία προχωρούσε από την κακή πλευρά»…

Αυτό που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια είναι η παράλληλη σύμπτωση πολλών κύκλων κρίσης, διαφορετικών επιπέδων και τομέων της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, που δείχνουν ότι η «μετάβαση» για την οποία κάνουμε λόγο αποτελεί μια υπερπροσπάθεια του κεφαλαίου να αντιμετωπίσει μια πολυδιάστατη οργανική κρίση, πρωτόγνωρων διαστάσεων και εντάσεων. Στους κύκλους των κρίσεων αυτών ήρθε να «προστεθεί» και η πανδημία, δηλαδή μια «παγκόσμια υγειονομική κρίση», που αλλάζει αλλά κυρίως «νομιμοποιεί» πολλές από τις παραμέτρους και δικαιολογεί την επιτάχυνση των ιδιαίτερων σχεδιασμών για τη μετάβαση σε έναν εκθετικά εξελισσόμενο ψηφιακό καπιταλισμό. Η πανδημία σηματοδοτεί μια τομή από την άποψη όχι τόσο της ισχύος του ιικού φορτίου της και της θνησιμότητάς της, που είναι ασυγκρίτως μικρότερη από προηγούμενες πανδημίες, όσο και κυρίως του μεγάλου κοινωνικού πειραματισμού βιοπολιτικής διαχείρισης και ελέγχου τεράστιων πληθυσμών σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Το έργο του Δημήτρη Α. Τραυλού-Τζανετάτου, που δεν περιορίζεται σε αυστηρό νομικό δογματικό πλαίσιο (το εύρος, η ποιότητα, η συμβολή του οποίου έχουν επίσημα αναγνωριστεί με την έκδοση ενός βαρυσήμαντου τιμητικού τόμου με τον τίτλο «Οικονομία- Τεχνολογία – Δίκαιο και Εργασία», 2020) ιδιαίτερα τα τελευταία κι όχι μόνο χρόνια, ερευνά βασικά το εργασιακό φαινόμενο από τη σκοπιά της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης. Δεν είναι έτσι τυχαίο ότι επικεντρώνεται στη μελέτη όλων αυτών των αλλαγών και των επιπτώσεων που συνδέονται με τον ψηφιακό καπιταλισμό και την πανδημία σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής, ιδίως δε στον χώρο των εργασιακών σχέσεων και της βαρύτητας που αυτές έχουν για ολόκληρη την κοινωνία.

Ο Δημήτρης Α. Τραυλός-Τζανετάτος είναι από τους λίγους, ή ακριβέστερα από τους ελάχιστους διανοούμενους και πανεπιστημιακούς στη χώρα μας, που μελετά, αναζητά, ψάχνει και τεκμηριώνει μια οπτική και μια κριτική σε όσα φαντασμαγορικά αναγγέλλονται και διακηρύσσονται σχετικά με τον ψηφιακό καπιταλισμό, τις καινοτομίες, τη Μεγάλη Επανεκκίνηση και άλλες σύγχρονες τεχνο-ουτοπίες. Τεχνο-ουτοπίες που, όμως, διαμορφώνουν το γενικό πλαίσιο της κεφαλαιοκρατικής κίνησης σε στιγμές πολυδιάστατης οργανικής κρίσης και μετάβασης. Είναι από τους ελάχιστους με διαρκή μαχητική παρουσία για πενήντα ολόκληρα χρόνια στο πλευρό της ζωντανής εργασίας, των εργαζομένων. Ενδεικτική είναι, από αυτήν την άποψη, η αφιέρωση του έργου του «Το εργατικό δίκαιο στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση» (εκδόσεις Σάκκουλα, 2019) στο «ψηφιακό προλεταριάτο» – όπως και η διδακτορική του διατριβή στη Γερμανία το 1974 είχε αφιερωθεί στον «έλληνα εργαζόμενο».

Είναι επίσης από τους λίγους, από τους ελάχιστους, που αναμετριέται με ευρύτερες αλλαγές και ανατροπές που συντελούνται σε παγκόσμιο επίπεδο –ιδίως όσον αφορά τις μεταμορφώσεις του καπιταλισμού και την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων– με πλήρη ενημέρωση για όλες τις εξελίξεις, με πλήρη επίγνωση των διαφόρων ρευμάτων σκέψης και πολιτικής απέναντι σε αυτές τις διεργασίες, και, το κυριότερο, κριτικά αλλά αδογμάτιστα και με σεβασμό της αντίθετης άποψης, χωρίς προκαταλήψεις ή πόζες επιστημονισμού ή αυθεντίας.

Για αυτό, σε μια συγκυρία ιδιαίτερα δύσκολη σε πλανητικό και κυρίως σε εθνικό επίπεδο, οι εκδόσεις Α/συνεχεια θεώρησαν κρίσιμη την έκδοση του παρόντος βιβλίου, στο οποίο συγκεντρώνονται και ενοποιούνται οι παρεμβάσεις του Δημήτρη Α. Τραυλού-Τζανετάτου κατά τη διετία 2020-2021 στην εφημερίδα Δρόμος της αριστεράς και στον ιστότοπο SLpress σχετικά με τα κεντρικά ζητήματα της μετάβασης, και του ειδικού χαρακτήρα που αυτά αποκτούν μέσα στο περιβάλλον της πανδημίας.

Το παρόν εκδοτικό εγχείρημα, που αποτυπώνει την αδιατάρακτη στον χρόνο διαδρομή του συγγραφέα στο πλευρό των εργαζομένων, αποσκοπεί στην ανάδειξη, υπό τη μορφή αυτής της συλλογής, μιας ενοποιημένης καταγραφής των συγκροτημένων και κριτικών τοποθετήσεων του συγγραφέα σε μια ειδική συγκυρία –αυτήν της πανδημίας– και στη διασύνδεσή της με τη βαθύτερη κίνηση του κεφαλαίου και της μετάβασης στον ψηφιακό καπιταλισμό. Αυτή η μελέτη και παρακολούθηση, που γίνεται in vivo και ενώ είναι σε πλήρη εξέλιξη αλλαγές και νέα πλαίσια –και όχι αφού έχουν κατασταλάξει και ολοκληρωθεί οι διαδικασίες, οπότε θα υπήρχε μια άνεση θεώρησης αποτελεσμάτων με όρους χρονικής απόστασης– είναι που προσδίδει ιδιαίτερη αξία στο έργο του Δημήτρη Α. Τραυλού-Τζανετάτου. Καταδεικνύει δε τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν το όλο επιστημονικό έργο του συγγραφέα: τη βαθύτατη επιστημονική και μελετητική εμβρίθεια, τον κριτικό λόγο, την αδιάλειπτη συνέπεια στην εκπλήρωση της αποστολής του ως πανεπιστημιακού δασκάλου και ερευνητή του Εργατικού Δικαίου, και το θάρρος του να τοποθετείται ανοικτά και καθαρά σε κρίσιμα ζητήματα, όχι μόνο του κλάδου του, όταν μια πλειοψηφία επιστημόνων όλων των τομέων ακολουθεί έναν άλλο δρόμο…

Δεκέμβριος 2021